مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی در دهه‌های اخیر نه تنها نتوانسته بهره‌وری کشاورزی را به شکل پایدار افزایش دهد، بلکه موجب تخریب وسیع خاک، کاهش حاصلخیزی، آلودگی آب‌ها و افزایش نیترات در محصولات خوراکی شده است. در میان کودهای شیمیایی، اوره بیشترین سهم مصرف را دارد و سالانه بیش از ۱۰ همت یارانه دولتی برای تولید و توزیع آن پرداخت می‌شود. با این حال، به دلیل انحلال‌پذیری سریع و تلفات بالا، بخش قابل توجهی از نیتروژن اوره بدون جذب توسط گیاه، تبخیر یا شسته می‌شود و عملاً هدر می‌رود.
فناوری بومی برای حل یک بحران ملی
یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی طی سال‌های اخیر موفق به طراحی و تولید اوره آهسته‌رهش با استفاده از پوشش‌های نانوکامپوزیتی زیست‌تخریب‌پذیر شده است. این فناوری با نام‌های تجاری سوراس (SORAS) و اوراس (OURAS) عرضه شده و توانسته آزادسازی نیتروژن را از حالت انفجاری، به حالت کنترل‌شده و تدریجی تبدیل کند.
این فناوری موجب می‌شود نیتروژن طی ۴۵ تا ۹۰ روز و همگام با نیاز گیاه آزاد شود؛ در حالی که اوره معمولی در همان اولین آبیاری تخلیه شده و بیش از ۶۰ درصد آن به شکل گاز آمونیاک و نیترات از دست می‌رود.
پوشش نانوکامپوزیتی چگونه عمل می‌کند؟
در این روش، سطح دانه‌های اوره با لایه‌ای از مواد نانوکامپوزیتی طبیعی و زیست‌تخریب‌پذیر پوشش داده می‌شود که مانند یک سد هوشمند عمل می‌کند و سرعت حل شدن اوره را تنظیم می‌کند.
ویژگی‌های این پوشش:
-
کاملاً طبیعی و تجزیه‌پذیر در خاک
-
فاقد اثرات زیست‌محیطی
-
متفاوت از پوشش‌های پلیمری خارجی که به خاک آسیب می‌زنند
مزایای مستقیم برای کشاورزی
| مزیت | اثر |
|---|---|
| کاهش مصرف کود | تا یک‌سوم مصرف نسبت به روش سنتی |
| افزایش جذب نیتروژن | بهبود کیفیت محصول و رشد یکنواخت |
| کاهش شوری خاک | جلوگیری از تخریب ساختار خاک |
| کاهش نیترات محصولات | جلوگیری از برگشت کالاهای صادراتی |
| کاهش تعداد دفعات کوددهی | صرفه‌جویی در آب، زمان و هزینه کارگری |
برای مثال، در کشت گندم که معمولاً ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم اوره در هر هکتار مصرف می‌شود، با فناوری جدید این مقدار به حدود ۱۰۰ کیلوگرم کاهش می‌یابد.
تحول در صنعت دام
اوره در صنعت دام به‌عنوان منبع نیتروژن غیربیولوژیک استفاده می‌شود، اما آزادسازی ناگهانی آمونیاک در شکمبه می‌تواند مسمومیت مرگبار ایجاد کند. اوره آهسته‌رهش با کنترل آزادسازی طی هشت ساعت، این خطر را حذف می‌کند و موجب موارد زیر می‌شود:
-
افزایش سنتز پروتئین میکروبی
-
بهبود هضم خوراک
-
کاهش تلفات نیتروژن
-
افزایش راندمان تغذیه دام
صرفه‌جویی اقتصادی و ملی
در صورت جایگزینی اوره پوشش‌دار به جای اوره معمولی:
-
مصرف کود تا یک‌سوم کاهش می‌یابد
-
سالانه بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان از هزینه یارانه اوره کاهش پیدا می‌کند
-
کیفیت و ماندگاری خاک حفظ می‌شود
چالش اصلی؛ سیاست یارانه‌ای
با وجود کارآمدی این فناوری، یارانه‌های سنگین اوره معمولی باعث شده محصول دانش‌بنیان به‌طور کامل در بازار فراگیر نشود. هدایت بخشی از یارانه‌ها به سمت کودهای آهسته‌رهش، می‌تواند تحول ملی ایجاد کند.
