جهش ۸۰ درصدی قیمت شیر خام و لبنیات؛ شوک بی‌سابقه به بازار در پایان آبان

🔹 شوک قیمتی در پایان آبان؛ لبنیات از سبد خانوار دورتر شد

بازار لبنیات کشور در روزهای پایانی آبان‌ماه ۱۴۰۳ با افزایش بی‌سابقه قیمت شیر خام، وارد دوره‌ای تازه از نوسان و التهاب شد. این تغییر ناگهانی که در کمتر از یک هفته رخ داد، باعث شد قیمت بسیاری از محصولات لبنی در قفسه فروشگاه‌ها به‌طور میانگین ۸۰ درصد افزایش یابد؛ اتفاقی که حتی در دوره‌های پیشین حذف ارز ترجیحی نیز سابقه نداشت.

افزایش قیمت شیر خام در حالی اتفاق افتاد که از اوایل پاییز، زمزمه‌هایی از نارضایتی دامداران و درخواست بازنگری در نرخ خرید شیر خام به گوش می‌رسید. با این حال، به نظر می‌رسد عدم هماهنگی میان نهادهای تصمیم‌گیرنده، سرانجام این نارضایتی‌ها را به جهشی قیمتی در بازار تبدیل کرده است.

🔹 قیمت شیر خام از ۲۳ به ۴۰ هزار تومان رسید

بر اساس داده‌های انجمن صنفی گاوداران کشور، قیمت هر کیلوگرم شیر خام که پیش‌تر حدود ۲۳ هزار تومان بود، اکنون به ۴۰ هزار تومان افزایش یافته است.
این رقم بر مبنای پارامترهای استاندارد زیر تعیین شده است:

• چربی: ۳.۲ درصد

• پروتئین: ۳ درصد

• بار میکروبی: کمتر از ۱۰۰ هزار

به گفته فعالان این بخش، هر تغییر ۰.۱ درصدی در میزان چربی یا پروتئین، بر قیمت نهایی شیر خام تأثیر مستقیم دارد. رئیس اتحادیه صنایع لبنی ایران اعلام کرده است:

«دامدارانی که تا هفته گذشته شیر خام را با نرخی زیر ۲۵ هزار تومان عرضه می‌کردند، اکنون به قیمتی کمتر از ۳۹ تا ۴۰ هزار تومان رضایت نمی‌دهند.»

🔹 تأثیر مستقیم بر قیمت لبنیات؛ از شیر تا پنیر

بازار محصولات لبنی، بلافاصله به این تغییر واکنش نشان داد. در حال حاضر قیمت برخی از اقلام پرمصرف نسبت به هفته گذشته جهش چشمگیری داشته‌اند. برای نمونه:

این تغییرات، در عمل هزینه تأمین سبد لبنیات خانوار را به‌شدت افزایش داده و مصرف روزانه لبنیات در دهک‌های پایین را در آستانه کاهش جدی قرار داده است.

🔹 اختلاف‌نظر میان دامداران و صنایع لبنی؛ مقصر کیست؟

افزایش ناگهانی قیمت شیر خام بار دیگر جدال قدیمی میان اتحادیه صنایع لبنی و انجمن صنفی گاوداران را شعله‌ور کرد. در حال حاضر دو دیدگاه اصلی درباره نحوه تعیین نرخ شیر خام وجود دارد:

دیدگاه اول: قیمت‌گذاری دولتی

مدافعان این دیدگاه معتقدند که نرخ شیر خام باید تحت نظارت شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی تعیین شود. این شورا شامل نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حمایت و بخش خصوصی است.
اما در هفته‌های اخیر، این شورا واکنشی به نوسانات اخیر نشان نداده و همین سکوت، فضا را برای افزایش خودسرانه قیمت‌ها باز کرده است.

دیدگاه دوم: آزادسازی قیمت و تعیین نرخ توسط دامدار

در مقابل، انجمن صنفی گاوداران کشور اعلام کرده است که قیمت‌گذاری دستوری با واقعیات اقتصادی هم‌خوانی ندارد. آن‌ها معتقدند با توجه به رشد هزینه‌های خوراک دام، حمل‌ونقل و نهاده‌های وارداتی، قیمت فعلی شیر خام حتی کمتر از هزینه تمام‌شده است.

یکی از اعضای انجمن گاوداران می‌گوید: «دولت باید واقعیت بازار را بپذیرد. نمی‌توان انتظار داشت دامدار با ضرر تولید کند و صنایع لبنی با سود کامل فعالیت کنند.»

🔹 رکود در فروش و کاهش تقاضا در بازار مصرف

بازار خرده‌فروشی و سوپرمارکت‌ها گزارش داده‌اند که با افزایش قیمت لبنیات، تقاضا برای شیر، ماست و پنیر در چند روز اخیر ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است.
برخی فروشگاه‌ها حتی از افزایش موجودی انبار و کندی فروش کالاهای لبنی خبر داده‌اند.

یک فروشنده در شمال تهران می‌گوید:

«مردم وقتی می‌بینند قیمت شیر کم‌چرب از ۲۴ هزار به ۴۵ هزار رسیده، ترجیح می‌دهند خرید را کم کنند یا به سراغ برندهای ارزان‌تر بروند.»

این وضعیت در مناطق کم‌برخوردارتر شدیدتر است و کارشناسان هشدار می‌دهند که کاهش مصرف لبنیات می‌تواند در میان‌مدت سلامت عمومی جامعه را تهدید کند.

🔹 پیامدهای اقتصادی و اجتماعی

افزایش ناگهانی قیمت شیر خام، تنها به حوزه لبنیات محدود نمی‌ماند. این تغییر می‌تواند تأثیراتی چندوجهی بر اقتصاد کشور بگذارد:

1. افزایش هزینه سبد معیشت خانوار و فشار بر دهک‌های پایین.

2. افزایش نرخ تورم مواد غذایی در آذرماه.

3. کاهش قدرت خرید و مصرف سرانه لبنیات که پیش‌تر نیز از میانگین جهانی پایین‌تر بود.

4. احتمال رشد بازار غیررسمی لبنیات سنتی که نظارتی بر سلامت آن وجود ندارد.

🔹 واکنش دولت و احتمال بازگشت نظارت

در حالی‌که هنوز نهاد رسمی موضع شفافی درباره این جهش اعلام نکرده است، برخی منابع از برگزاری جلسه اضطراری در وزارت جهاد کشاورزی خبر می‌دهند تا درباره بازنگری در قیمت‌ها تصمیم‌گیری شود.

منابع غیررسمی می‌گویند احتمال دارد دولت برای کنترل التهاب بازار، محدوده قیمتی مشخصی برای خرید و فروش شیر خام تعیین کند و صنایع لبنی را ملزم به رعایت آن سازد.

🔹 آینده بازار؛ تکرار سناریوی سال ۱۴۰۱؟

کارشناسان بازار لبنیات معتقدند اگر نظارت و هماهنگی میان نهادها برقرار نشود، سناریوی افزایش مداوم قیمت‌ها همانند سال ۱۴۰۱ تکرار خواهد شد. در آن سال نیز افزایش نرخ شیر خام منجر به کاهش ۲۰ درصدی مصرف لبنیات در کشور شد.

در شرایط فعلی، تولیدکنندگان هشدار می‌دهند که اگر روند فعلی ادامه یابد، قیمت شیر یک لیتری ممکن است تا مرز ۵۰ هزار تومان نیز برسد.

🔹 جمع‌بندی

افزایش ۸۰ درصدی قیمت شیر خام در پایان آبان، بازار لبنیات را وارد مرحله‌ای بحرانی کرده است. اختلاف میان دامداران و صنایع لبنی، نبود واکنش از سوی شورای قیمت‌گذاری و رشد هزینه‌های تولید، زمینه‌ساز شکل‌گیری این شوک قیمتی شده‌اند.
در حالی‌که دامداران از زیان تولید می‌گویند، صنایع لبنی از افت تقاضا نگران‌اند و در نهایت مصرف‌کننده، بازنده اصلی این جدال اقتصادی است.