۱. تحولات سیاست ارزی در سال ۱۴۰۴
حذف ارز نیمایی توسط بانک مرکزی، یکی از مهم‌ترین تغییرات سیاست ارزی کشور در سال جاری محسوب می‌شود. پیش از این، نظام ارزی دو نرخی شامل ارز نیمایی و توافقی برقرار بود که هدف آن کنترل قیمت‌ها و کاهش رانت ارزی بود. با حذف ارز نیمایی، تمرکز تامین ارز به طور کامل به نرخ توافقی منتقل شد و عرضه ارز برای بخش‌های تجاری و وارداتی کاهش چشمگیری یافت.
۲. کاهش ۱۸ درصدی عرضه ارز
بررسی آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که مجموع تامین ارز از ابتدای سال تا ۱۷ آبان ۱۴۰۴ به ۳۵ میلیارد و ۶۴۷ میلیون دلار کاهش یافته است، در حالی که در سال ۱۴۰۳ این رقم معادل ۴۳ میلیارد و ۴۸۸ میلیون دلار بوده است. این کاهش ۱۸ درصدی عمدتاً مربوط به بخش کالاهای تجاری است.
-
تامین ارز کالاهای تجاری و بازرگانی: کاهش ۲۳ درصدی نسبت به سال گذشته
-
تامین ارز کالاهای اساسی و دارو: حدود ۹ میلیارد و ۱۹۰ میلیون دلار (تغییر اندک)
-
تامین ارز نیازهای خدماتی: ۹۵۴ میلیون دلار
۳. جهش ۵۱ درصدی نرخ دلار آزاد
با کاهش عرضه ارز ارزان‌قیمت، فشار بر بازار آزاد افزایش یافته است. میانگین نرخ دلار آزاد در هشت ماه نخست سال ۱۴۰۴ به ۹۳ هزار و ۳۰۰ تومان رسید، در حالی که در دوره مشابه سال ۱۴۰۳ معادل ۶۱ هزار و ۶۰۰ تومان بود. به این ترتیب، نرخ دلار در بازار آزاد ۵۱ درصد رشد داشته است و پیش‌بینی می‌شود میانگین نرخ دلار در کل سال به حدود ۱۰۵ هزار تومان برسد.
۴. مقایسه تامین ارز در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴
| گروه کالا | میزان تخصیص ۱۴۰۳ (میلیارد دلار) | میزان تخصیص ۱۴۰۴ (میلیارد دلار) | درصد تغییر |
|---|---|---|---|
| کالاهای تجاری و بازرگانی | ۲۳.۷۱۵ (نیمایی) + ۹.۵۲۷ (توافقی) | – | کاهش ۲۳٪ |
| کالاهای اساسی و دارو | ۱۳.۷۵۴ | ۹.۱۹۰ | کاهش اندک |
| نیازهای خدماتی | ۱.۲۵۳ | ۰.۹۵۴ | تغییر محدود |
۵. اثرات بر بازار طلا و ارز
نوسانات دلار آزاد بر بازار طلا نیز اثرگذار بوده است. در معاملات اخیر:
-
دلار بازار آزاد: ۱۰۷ هزار و ۹۵۰ تومان
-
سکه امامی: ۱۱۱ میلیون و ۲۰۵ هزار تومان
-
طلای ۱۸ عیار: ۱۰ میلیون و ۴۷۰ هزار تومان
این افزایش جزئی قیمت‌ها تا حدودی به واکنش فعالان بازار به معافیت‌های مالیاتی برای واحدهای مجاز طلا، ارز و رمزارز نسبت داده می‌شود.
۶. تحلیل کارشناسان اقتصادی
کارشناسان معتقدند حذف ارز نیمایی اقدامی مثبت برای کاهش رانت و نزدیک‌سازی نرخ‌هاست، اما کاهش عرضه در کوتاه‌مدت فشار بر نرخ توافقی را افزایش داده است. برای تثبیت بازار، بانک مرکزی باید:
-
عرضه ارز صادراتی را تقویت کند
-
انتظارات تورمی را مدیریت نماید
-
ابزارهای مکمل نظارتی برای کنترل نوسانات بازار اعمال کند
نتیجه‌گیری:
حذف ارز نیمایی و تمرکز بر نرخ توافقی، یکی از بزرگ‌ترین تغییرات سیاست ارزی در ۱۴۰۴ است که بازار آزاد را تحت فشار قرار داده و موجب جهش نرخ دلار شده است. مدیریت دقیق بانک مرکزی و استفاده از ابزارهای مکمل برای کنترل نوسانات ارزی، نقش کلیدی در کاهش تبعات اقتصادی این تصمیم خواهد داشت.
